Zambak (Lilium) Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?

Zambak 120.000’den fazla çeşide sahip olan bir çiçektir. Zambak çiçeği eski zamanlarda birçok şehre kendi ismini vermiştir. Temizliği ve saflığı simgeleyen zambak zamanımızda en çok kozmetik alanında kullanılan bir çiçektir.

Son yıllarda zambak bitkisinin kar marjının yükselmesi nedeni ile üretimi oldukça artmıştır. Zambak bitkisi çok yıllık ve otsu bir bitki yapısına sahiptir.

Zambak çiçeği soğanlı bitkiler arasında pullu yapısı sayesinde diğer bitkilerden daha farklı oluşu ile göze çarpar. Balık pullarını andıran bu pullar aslında besin depo etmeye yarayan yapraklardır.

Bir tane zambak soğanında yaklaşık 50 tane kadar pul bulunmaktadır. 50 civarındaki bu pulların hepsi dip tablaya balıdırlar. En iç tarafta bulunan pulun dibinde ise büyüme noktası oluşmaktadır. Zambak toprağa dikildiği zaman zambak soğanı kök kısmını önce aşağı tarafa doğru oluşturur. Toprak üstündeki kısımları ise daha sonradan gelişimlerine başlarlar.

Zambak çiçeğinin sapı soğanın tam ortasından çıkar ve boyu yaklaşık olarak 45 ila 50 santimetre arasındadır. Zambak çiçeğinde asıl önemli olan zambak sapının dik olmasıdır.

Zambakta yapraklar uzun, ince uç kısımları sivri ve topraktan yukarıya doğru gittikçe küçülen bir yapıya sahiptir. Çiçekler ise zambak çiçeğinin sapında yer alırlar.

Zambak çiçeği tek bir sapında 1 ila 12 tane arasında değişen ve 18 ila 30 santimetre çapında borazan şeklini andıran çiçeklere sahiptir. Bu zambak çiçekleri üçlü çanak yapraklara sahiptirler. Her bir dairede 3 tane olacak şekilde erkek organlar sıralanmışlardır. Dişi organın boyu ise erkek organlar ile aynıdır.

Zambak bitkisinin çok fazla çeşidi bulunmaktadır. Fakat ekonomik açıdan yüksek değere sahip olan özellikle Nisan zambağı ve Mis zambağı daha çok yetiştirilmektedir.

Mis zambağı aslında her türlü toprakta yetişebilen bir zambak türüdür. Fakat özel olarak yetiştirilmek isteniyor ise o zaman toprak türü hafif killi, kumlu, tınlı, gübreli ve organik maddeler açısından zengin bir toprak olmalıdır.

Bitki çiçeklenme dönemi bitkinin yapraklı olduğu döneme rast gelir. Çiçek sapının uzunluğu ise 120 ila 150 santimetre arasında değişmektedir. Zambağın çiçekleri çiçek sağının uç noktalarında açarlar. Bir tane zambak çiçeği sapında 4 ila 12 adet arasında değişen çiçek olabilir.

Nisan zambağı ise özellikle kireçli toprakları seven bir zambak türüdür. Nisan zambağının çiçek sapı 60 ila 90 cm arasında değişmektedir ve her bir sapta 1 ila 5 adet çiçek bulunmaktadır.

Zambağın soğanını çoğaltmak için 2 farklı yöntem kullanılmaktadır. Bu soğan çoğaltma yöntemleri çiçek sapları ile çoğaltma ve soğan pul yaprakları ile çoğaltmadır. Fakat en çok soğan pul yaprakları ile kullanılan çoğaltma yöntemi ile çoğaltılmaktadır.

Bu yöntem sayesinde yıl içinde her dönemde çoğaltım işlemi yapılabilmektedir. Bu yöntemde dikkat edilmesi gereken husus ise soğanın seçimi aşamasıdır. Soğanlar hem sağlıklı olmalıdır hem de çevre genişlikleri 20 santimetreden daha fazla olmalıdır.

Çoğaltma işlemi için seçilmiş olan soğanların dış taraflarındaki pullarından birkaç tane sıra el ile koparılmalıdır. El ile koparılan bu pul yapraklar en az 2 ila 3 saat dinlendirildikten sonra mantar öldürücü ilaçlar ile ilaçlanmalıdır. Hazırlanmış olan köklendirme yerine uç kısımları yukarı bakacak şekilde 5 ila 6 cm derinliğe dikilmelidir. Köklendirme yerinin sıcaklığı ise 18 ila 21 derece arasında olmalıdır. 3 ila 6 hafta arasında köklenme pullarda oluşur.

Çiçek sapları ile çoğaltma yönteminde çiçekleri kesilen yapraklı çiçeklerin sapları kullanılır. Bu yöntem ile köklendirme 2 farklı şekilde yapılır. İlkinde çiçeğin sapları 30 ila 45 derecelik açılar dikkate alınarak köklendirme yerine doğru dikilmelidir.

İkinci yöntemde çiçek saplarında ilk önce katlama yapılır. Katlama süresi yaklaşık 2 ay kadardır. Katlama işlemi ise çiçek hasadından sonra ağustos ile eylül ayları arasındaki çiçek sapları bir kasaya bir sıra harç ile bir sıra sap şeklinde üst üste sıralanmalıdır. Bu şekilde katlama ortamının nemli olduğundan emin olunarak 2 ay kadar bekletilmelidir. Bu yöntem sayesinde çiçeklerin saplarından 10 ila 15 tane yavru soğancık elde edilebilir.

Köklendirmek için ortam hazırlanırken torf, vermikülit, kum ve perlit kullanılır. Çoğaltma işleminin sonunda oluşan yavru soğancıklar yeşil yapraklar vermeye başladıktan hemen sonra şaşırtma yapılmalıdır. Şaşırtma da bitkiler 2 ila 3 santimetre mesafe kalacak şekilde 5 ila 10 cm derinlikte ayrı bir yere dikilmelidirler.

Kesme Çiçek Yetiştiriciliği

Gübre Ve Toprak İsteği: Zambak çiçeği eğer serada yetiştirilmek isteniyor ise kapalı drenaj sistemine gerek vardır. Seradaki toprak hem süzek ve organik maddece zengin hem de kumlu tınlı olmalıdır.

Bu seralarda ilk önce zambak için dikim yastıkları hazırlanmalıdır ve yastık genişliği yaklaşık 120 santimetre kadar olmalıdır. Uzunlukları seraya göre değişmektedir ve yastıkların aralarında en az 50 ila 60 cm kadar yollar bırakılır. Seradaki toprağı iyileştirmek amacı ile iyi yanmış çiftlik gübresine ihtiyaç vardır.

Gübre miktarı ise dekar başına 1 ila 5 ton arası değişebilir. Bu gübre toprağın ilk 30 santimetrelik kısmına karıştırılmalıdır. Soğanların yastıklara dikiminin ardına malçlama yapılıp toprağın nemli kaldığından emin olunur.

Dikim Şekli Ve Mesafesi: Sağlıklı olan zambak soğanları el ile nemlendirilmiş olan yastıklara 15 ila 20 cm sıra üzeri ve sıra arası dikilmelidir. Dikimin derinliği ise 5 ila 15 santimetre kadar olmalıdır. Birinci sıranın dikiminden sonra ikinci sıraya dikilen soğanlar birinci sıraya dikilen soğanların ortasına gelmelidir. Yani soğanlar üçgen oluşturacak şekilde dikilmelidir. Bir dekara yaklaşık olarak 25.000 ila 30.000 arasında soğan dikimi yapılır.

Fakat Mis zambağı ile Nisan zambağının dikim şekilleri farklıdır. Nisan zambağı derin bir şekilde dikilir. Çiçek sapı ve dip tablasının toprak içerisinde kalan kısımları köklenip yeni soğancıkları oluştururlar. Nisan zambağının ihtiyacı olan derinlik 10 ila 15 santimetre arasındadır. Mis zambağında bu durum söz konusu değildir. Mis zambağının toprak üzerindeki kısımlarında soğancık oluşumu meydana gelir. Mis zambağının ihtiyacı olan derinlik yaklaşık olarak 3 ila 3,5 santimetredir.

Zambak Bitkisinin Ekolojik İstekleri
Sıcaklık: Bitkinin yetiştiği yerin sıcaklığı gündüz zamanlarında 18 ila 20 derece, gece zamanlarında ise 13 ila 15 derece kadar olmalıdır. Sıcaklık 21 derecenin üzerine çıkmamalıdır. Sıcaklık kontrolünü yapmak için seralarda havalandırma sistemini uygulayabilirsiniz.

Işık: Zambak bitkisini sağlıklı bir şekilde yetiştirmek istiyorsanız ışık konusu göz ardı etmemelisiniz. Çünkü yetersiz ışıklandırma sonucu zambak çiçeği olumsuz bir şekilde etkilenebilir. Sürgün gelişimi bitkide başladıktan sonra en az 10 ila 15 gün kadar ek ışıklandırma yapılmalıdır. Bu sayede zambağın çiçek kalitesi arttırılmış olur.

Ek ışıklandırma için florasan lambalara ihtiyaç vardır. 10 metre karelik bir alana 380 lux ışık şiddetindeki lambalar kullanılmalıdır. Bu ışıklar gece 22.00 ila 02.00 saatlerinde yakılmalıdır. Bu ek aydınlatma sırasında ortamın sıcaklığı mutlaka 21 derecenin altında olmalıdır.

Eğer elektrik tasarrufu yapılmak isteniyor ise o zaman karanlık zamanı olarak 15 dakika aralıklar ile 4 saat kadar ışıklandırma yöntemi uygulanabilir. Bu ışıklandırma sistemini kurarken ampuller 120 cm ara ile 60 cm yüksekliğe yerleştirilmeli ve her bir ampul 100 walt kadar olmalıdır.

Nem: zambak hem serada hem de açık alanda yetiştirilebilen bitkiler arasındadır. Bu nedenden dolayı nem kontrolüne gerek yoktur. Sadece seralarda yetiştirilen zambak bitkilerinde fazla nem olması durumunda bitki hastalıklara karşı hassas bir hal alabilir.
Havalandırma: sera içinde yetiştirilmek istenen zambak bitkilerinde havalandırma çok önemlidir. Eğer sera ortamı çok sıcak ve fazla nem var ise ortam mutlaka havalandırmalıdır.

Zambak Yetiştiriciliğinde Kültürel İşlemler
Sulama: Zambak bitkisinde sulama çok önemlidir. Zambak bitkisinin dikileceği toprak dikim öncesinde çok iyi bir şekilde sulanmalıdır. Ayrıca toprak nemini korumak için malçlama yapılması çok iyi olur. Dikim sonrası sulama yapılırken de dikkat edilmelidir. Çünkü aşırı su soğanların zarar görmesine neden olacaktır. Ayrıca bu durum nematodların gelişmesine katkı sağlayacaktır. Bitki sulama yapılacağı zaman özellikle zambağın çeşidi, toprağın çeşidi ve yetiştirme ortamı göz önüne alınarak sulama yapılmalıdır. Sulama zambak bitkisinde yağmurlama yöntemi ile yapılır. Metre kareye 8 ila 9 litre kadar su verilmesi gereklidir.

Gübreleme: Bitkinin yetiştirileceği toprak hazırlanma aşamasında temel gübreleme uygulanmalıdır. Kimyasal olan gübreleme ise dikimden sonraki ilk 3 hafta itibari ile başlar ve hasat zamanına dek devam eder. Kimyasal gübreleme sağlıklı olması açısından mutlaka toprak analizi ile yapılmalıdır. Zambak tuza karşı hassas olduğu için tuz birikimine karşı gerekli olan kontroller yapılarak tuz birikiminin önlenmesi gereklidir.

Dikimden 3 hafta kadar sonra kimyasal gübreleye başlanmalıdır. Kimyasal gübrelemede 4 kısım kadar kalsiyum nitrat ve 1 kısım kadar amonyum sülfat 400 g/100 litre kadar suda eritilip 2 haftada bir sulama yolu ile toprağa verilmelidir.

Zambakta oluşan azot eksikliği yaprakların renklerinin sararması ve uçlarının kuruması ile anlaşılır. Bu gibi durumlarda azotlu gübreleme uygulanmalıdır. Eğer azotlu gübre kullanılmayacak ise o zaman potasyum içeren gübreler uygun bir şekilde verilmelidir. Fosforlu gübre verilmesine gerek yoktur çünkü temel gübreleme esnasında fosfor zaten toprağa verilmektedir.

Zambak Hastalık Ve Zararlıları
Yaş çürüğü, fusarium solgunluğu, zambak pası, mozaik ve beyaz yaprak yanığı zambak hastalık ve zararlıları arasındadır. Bu saydıklarımız içerisinde en önemlisi zambak pasıdır.

Zambak pası hastalığında zambağın yaprakları üzerinde kırmızı-kahverengi noktalar oluşmaktadır. Hastalık fark edildiği zaman hemen bakır içeren ilaçlar kullanılmalıdır. Eğer hastalık yayılmış ise hastalıklı yapraklar bir an önce toplanıp hemen yakılmalıdır.

Zambağa zarar veren zararlıların başında ise yaprak bitleri yer alır. Yaprak bitleri özellikle tomurcuklarda ve sürgün uçlarında yoğunlaşıp, bitkinin öz suyunu emmek sureti ile bitkiye zarar verirler. Diğer zambak zararlıları arasında beyazsinek, soğan akarları, toprak kurtları ve kırmızı örümcekler bulunmaktadır.

Yabancı Otlarla Mücadele
Zambaklarda ayrık otları ile mevsimlik otlar özellikle üretim yastıklarında çok fazla görülmektedir. Yabancı otlar bitkinin topraktaki suyu ile besinine ortak olurlar ve bu yüzden de bitkinin gelişmesinde olumsuz bir etkene sahiptirler. Bu yüzden yabancı otların temizliği bitkide verimi arttırmak ve kalitesinden emin olmak açısından çok önemlidir.

Çapalama sayesinde hem toprak havalandırılmış olur hem de yabancı otlar temizlenmiş olur. Fakat çapalamanın çok derinden yapılmamasına dikkat etmek gereklidir.
Zambakta soğan sürmesinin hemen ardına kimyasal mücadele yapılmalıdır. Çapalama zambak boyları 10 santimetreden büyük ise yapılmalıdır.

Preparasyon İle Çiçeklenme Zamanının programlanması
Zambak soğanlarının istenilen zamanda çiçek açması ya da zamanından önce çiçek açması için uygulanan sıcaklık işlemine preparasyon denmektedir. Soğan, dikim öncesi ve hemen sonrası bir takım işlemlere tabi tutulur. Bu işlem zambağın sıcaklık ve ışığa olan duyarlılığı kullanılarak yapılır. Bu sayede 2 farklı preparasyon yöntemi bulunmaktadır.

Soğanların Soğuklatılması: Soğanlar 0-2 derecede yaklaşık 2 hafta kadar ve 2 ila 5 derecede bir hafta kadar depolanırlar ise daha erken çiçek elde edilir.

Ek Işık Uygulaması: Sürgün gelişiminin başlamasından sonra 1 ya da 2 hafta boyunca ek ışık uygulaması ile çiçek kalitesinin arttırılması ve çiçek boyunun uzaması sağlanır.

Zambak Bitkisinde Zorlama: Soğanlı bitkilerde daha erken çiçeklenmeyi sağlayabilmek için uygulanan işlemlere zorlama denir. Zorlama sırasında nem ile sıcaklık arttırılır. Sulama için kullanılan su ılık ve dinlenmiş sudur. Ayrıca ek ışık uygulaması da yapılmalıdır.

Zambak bitkisinde zorlama soğan soğuklatılması işlemi ile başlamaktadır. Ve soğan dikiminden sonra devam etmektedir.

Zorlama işlemi çiçeklenme zamanından 75 gün kadar önce başlar. Bu dönemde bitki boyları yaklaşık 10 ila 15 santimetreyi bulmuş olur. Sıcaklık ise 21 derecenin üzerine çıkartılır ve nem oranı yaklaşık olarak %70 ila %75 civarında olur. Bu şartlar oluşturulduğunda bitki istenilen sürede çiçeklenir.

Eğer ek ışıklandırma ile zorlama yöntemi uygulanacak ise ışık şiddeti 35 font kandil şiddetinde olmalıdır. Bu işlem her gün 5 ila 8 saat kadar 15 ila 18 derece gece sıcaklığında uygulanmalıdır. Bu sayede çiçeklenme hızı artar. Ayrıca çiçek sapları boyu daha uzun olur. Bunların dışında düzenli bir şekilde gübreleme yapılmalıdır.

Zambak Yetiştiriciliğinde Hasat İşlemleri
Hasat: Zambaktaki sap üzerinde en altta bulunan kandil renklendiği ve tamamen açıldığında zambak hasatı yapılmalıdır. Hasat yapmak için her zaman keskin bıçaklar kullanılmalıdır. Zambakların sapı topraktan 10 ila 15 santimetre yukarıdan kesilmelidir. Kesilmiş olan zambak çiçekleri seranın içinde bir saatten daha fazla bir süre bekletilmemelidir.

Tasnif: Zambaklar 5 ila 8 saat boyunca içinde ılık su kovalara yerleştirilip su çektirme işlemi yapılmalıdır. Bu esnada oda sıcaklığı 8 ila 15 derece arasında olmalıdır. Su çektirme işleminin ardına zambaklar kandil sayılarına ve saplarının uzunluğuna göre tasnif edilmelidir.

Zambakları Pazara Hazırlama
Tüm işlemleri tamamlanan zambaklar 4 ila 6’lık demetler olarak bir araya getirilir. Daha sonra özel çiçek kutuları içerisinde pazara gönderilir.

Zambakları Depolama İşlemi
Zambak Çiçekleri: Özellikle zambak çiçeklerine talebin daha az olduğu zamanlarda, zambağın fiyatını korumak için ucuz bir şekilde zambak satmak yerine zambaklara depolama işlemi uygulanır.

Saksı içindeki zambaklar depolanmadan hemen önce bolca su verilmelidir. Sıcaklığı 5 ila 10 derece olan soğuk hava depolarında zambak çiçekleri saklanmalıdır. Depo odalarının karanlık olması şarttır ve bu durumda çiçekler en az 10 ila 15 gün boyunca bekletilebilir.

Zambak Soğanları: Zambağın soğanları kontrollü bir şekilde depolanmalıdır. Çünkü zambak soğanlarında kabuk bulunmaz ve soğanlarda dinlenme dönemi de yoktur.

Eğer zambak soğanlarını uzun bir süre boyunca depolamak istiyorsanız ısı 0 derece olmak zorundadır. Bu sayede zambak soğanları 9 ay gibi bir süre depolanabilirler. Eğer soğanlar kısa bir süre için depolanacak ise ısı 2 ila 10 derece kadar olabilir.