Haşhaş Bitkisi Hangi Bölgelerde Yetişir, Haşhaş Bitkisi Nasıl Kullanılır?

Haşhaş bitkisinin latince adı papaver somniferum’dur. Haşhaş bitkisi 1 ila 2 metre yüksekliğinde mor-beyaz çiçekli meyveleri portakal büyüklüğünde olan bir bitkidir.

Haşhaş Bitkisinin Yetiştiği Yerler
Haşhaş bitkisi sıcak iklimleri seven bir bitkidir. Diğer birçok bitkinin ziraatının nerede başladığı bilinse de haşhaş bitkisinin ziraatının tam olarak nerede başladığı bilinmemektedir. Fakat bazı bilim adamları tarafından haşhaşın başladığı bölgenin Akdeniz Havzası, Anadolu ve Mezopotamya olduğu belirtilmektedir. Diğer bilim insanları ise Uzak ve Orta Asya olduğunu iddia etmektedirler.

Fakat arkeolojik kazılarda elde edilen bulgulara göre haşhaş ekimi Anadolu’da Hititlerden bu yana yapılmaktadır.

Günümüzde ise ülkemiz, Batı Asya ve Hindistan dünyada haşhaş ekilen bölgeler arasındadır. Ülkemiz birçok yabani haşhaş türünü bir arada bulunduran bir ülkedir ve ülkemizde yaklaşık olarak 40 adet farklı türde yabani haşhaş türü bulunmaktadır.
Ülkemizde Isparta, Burdur, Konya, Orta Anadolu, Denizli, Afyon, Kütahya ve Ege denizinin kuzeydoğusunda haşhaş ekimi geniş olarak yapılmaktadır.

Haşhaş bitkisi fazla su tutmayan fakat killi olan topraklarda iyi bir şekilde yetişmektedir. Haşhaş bitkisinin küçükleri çok fazla derine inmediğinden gevşek topraklarda tutunamaz. Bu yüzden haşhaş bitkisi az rüzgâr alan bölgelerde sık olarak etkilenmektedir.

Haşhaş Bitkisinin Tarihçesi

Haşhaş bitkisinin tarihi 5000 yıl eskiye Sümerlere kadar dayanmaktadır. Sümerlerden sonra ise Yunanlılar, Mısırlılar ve Romalılar da haşhaş bitkisi üzerinde birçok çalışma yapmışlardır.
Türkiye’de 1972 yılında çıkarılan kanuna göre afyon elde edilmesi yasaklanmıştır. Bunun ardına haşhaş bitkisinin ekimi sadece kapsül ve tohum elde edilmesi amacı ile kontrol altına alınarak sadece 7 il sınırı içerisinde yapılmaktadır. Bu 7 ilimiz Afyon, Konya, Kütahya, Isparta, Uşak, Burdur ve Denizli’dir.

Bu bilgilere ek olarak Bolvadin’de toprak mahsulleri ofisi tarafından kurulan bir fabrika ile afyondan morfin üretilmekte olduğunu belirtmek isteriz.

Osmanlı’da Afyon: Osmanlılarda afyon en etkili ağrı kesiciler arasında yerini almıştır. Osmanlılar o kadar çok afyona baş vurmuşlardır ki, afyon ecza dolaplarında çok büyük bir yer almıştır.

Ağrı kesici özelliğinin dışında afyon keyif verici madde olarak da kullanılmıştır.
Aynı Uzakdoğu’da olduğu gibi afyonkeş kahvehaneleri kurulmuş ve kabak ya da çubuk denilen aletler yardımı ile afyon sunulmuştur.

Hatta bu dönemlerde İstanbul da bu uyuşturucu maddelerin satıldığı Tiryaki isminde bir çarşı dahi bulunuyordu. Afyon kullanımı Osmanlı’nın son dönemlerine kadar devam etmiş olsa da Cumhuriyet döneminde yavaş yavaş kontrol altına alınmıştır.

Afyon kullanım tarihlerinin başından bu yana ağrı kesici, keyif verici ve uyuşturucu olarak kullanılmaktadır. Galen, Dioskorides ve Hipokrat gibi eski ünlü tıp bilim adamları henüz o çağlarda dahi afyonun tüm ağrıları yatıştıracağını, her çeşit üzüntüyü gidereceğini açıklamışlardır. Bilindiği üzere halen morfin günümüzde en etkili ağrı kesiciler arasındadır.

Haşhaş Bitkisinin Kullanılışı Nasıldır?
Haşhaş bitkisinin yaprakları, tohumu, başı, tohumundan elde edilen yağ ve haşhaş başından elde edilen afyon değişim amaç ve şekillerde kullanılmaktadır.

Haşhaş Başı: 4 ila 5 cm çapında, fıçı veya küre biçiminde soluk sarı renkte, iç bölümlerinde ise fazlaca tohum ihtiva eden bir kapsüldür.

Haşhaş başı tamamen olgunlaşmadan toplanır, içindeki tohumlar çıkarılmak sureti ile hafif sıcakta kurutulur. Kurutulmuş olan bu haşhaş başları su ile kaynatılarak ilaç haline getirilir. Hazırlanan bu ilaç hafif uyku verici ve ağrı kesicidir.

Bu yüzden diş ağrıları için gargara olarak kullanılacağı gibi direk içilerek de vücuttaki çeşitli yerlerdeki hafif ağrıları gidermek için de kullanılmaktadır. Fakat bu karışımı küçük çocuklar kesinlikle içmemelidir çünkü sonuçları ölüm ile sonlanabilir. Çünkü bu karışım küçük çocuklarda zehirlenmelere neden olabilir.

Haşhaş Yaprağı: Bunlar haşhaş bitkisinin kurutulan yapraklarıdır. Bu yapraklar özellikle haricen merhem olarak ağrı kesici özelliklerinden yararlanmak için hazırlanır.

Haşhaş Tohumu: Afyon elde edildikten sonra tohumların olgunlaşması için tarla kendi haline bırakılır. Haşhaş başı sallanıp içindeki tohumların sesleri duyulmaya başlandığında toplanır. Yapılan bu işleme kelle kırımı denmektedir.

Daha sonra toplanmış olan haşhaş başlarından tohumların ayrıma işlemi yapılır. Haşhaş tohumları bazı çöreklere ve ekmeklere lezzet vermek için ya da yağ elde etmek için tüketilir.
Haşhaş Yağı: Haşhaş yağı, haşhaş tohumlarının soğukta sıkılması ile elde edilen bir yağdır. Elde edilen haşhaş yağı besin olarak kullanılır. Çünkü elde edilen bu yağ afyon maddesi içermemektedir.

Özellikle Orta Anadolu’da haşhaş ekmeği, haşhaşlı bükme, haşhaş helvası ve haşhaş pidesi gibi yiyecekler haşhaş yağı ve haşhaş tohumu kullanılarak imal edilmektedir. Bilhassa Eskişehir’in haşhaşlı ekmeği ünlüdür.

Afyon: Haşhaş yetiştirmekteki asıl amaç haşhaş bitkisinden afyon ve afyondan da çeşitli tıbbi etkileri olan maddeler elde edebilmektir.

Afyon sakızı elde etmek için haşhaş başının kapsülü tamamen olgunlaşmadan özel bir bıçak ile çizilerek yoğun olan afyon sütünün dışarı çıkarılması sağlanır. Çıkartılan bu süt daha sonra koyulaşıp esmerleşerek ayfon sakızı adını alır. Daha sonra afyon sakızı yine özel olan bir bıçak ile toplanır ıslak el ile yoğrularak yumru haline getirilir. Afyon sakızının toplanması için en ideal olan zaman sabah saatlerinde çığ kalktıktan sonra ve yağmursuz havalardadır.

Daha sonra elde edilmiş olan afyon sakızı yumruları içerdikleri morfin miktarına göre sınıflandırılırlar. Bu nedenle haşhaş başından sakızı ayırma işlemi uygulanırken bitkiyi kesmeyip sadece sakızı almak çok önemlidir. Bu işi herkes yapamaz o yüzden bu iş ustalık isteyen bir iştir.

Bir haşhaş başı ortalama olarak 0.02 gram kadar afyon verir ve bir dekarın afyon verimi 2 ila 3 kilo gram kadardır. Başka bir değiş ile afyon çok zor elde edilen ve çok değerli bir maddedir.

Afyon, sigara içinde içilerek ya da ağızdan yutularak, afyondan elde edilen morfin damara enjekte edilmek sureti ile, eroin toz halinde buruna çekilmek sureti ile ateşin üzerinde ısıtılarak soluyarak ya da yine enjeksiyon şeklinde kullanılır.

Haşhaşın İçindeki Maddeler Nelerdir?
Haşhaştan elde edilen maddeler arasında en önemlisi morfindir. Bu kimyasal olarak alkaloid grubuna girmektedir ve afyonda 20’den fazla alkaloid bulunmaktadır. Morfin dışında en bilinen narkotin, kodein, narsein, tebain ve paverindir. Diğerleri ise çok düşük yoğunluktadırlar.

Haşhaşın Tıbbi Etkileri Nelerdir?
Afyonun etkisi içerdiği morfin miktarına bağlıdır. Ve bu miktara göre etkisi değişiklik göstermektedir.

Ağrı Kesici Etkisi: Morfin etkisi sinir sisteminde karışık mekanizmaları etkileyerek, ağrı algı eşiğini arttırır ve ağrıya karşı vücudun reaksiyonunu ortadan kaldırır. İlaç verilen kişi ağrıyı hissetse dahi kendisini huzur içerisinde ve rahat hisseder.

Keyif Verici Etkisi: morfin kişideki, gerginliği, endişeyi ve üzüntüyü ortadan kaldırır ve bu sayede kişiye keyif verir. Bu etki maddeyi ilk kez alanların %10’unda görülür fakat bu maddeyi almaya alışık olanların %80’inde bu etkiler görülmektedir.

Madde alımından sonra ilk hissedilenler arasında aşırı sevinç, ferahlık, keyif ve heyecan hisseleri duyulmaktadır. Fakat daha sonraları bu etkiler yavaş yavaş azalır.

Uyutucu Etki: Latince somniferum Türkçede uyku verici anlamına gelmektedir. Düşük dozlarda alındığında morfin kişide uyuşukluk, az hareketlilik ve uyku yapmaktadır. Morfin alan kişi uyanık olduğu sürece hareketleri ve davranışları normal değildir.

Morfin alan kişi dikkatini bir noktaya toplayamaz ve bırakılır ise hemen uykuya dalar ve istendiği zaman uyandırılması kolaydır. Bu normal olmayan morfin uykusunda kişi bol bol rüya görür.

Yüksek dozlarda alınan morfin sonucunda kişi deliksiz bir şekilde uyur. Bu ağır morfin uykusundan uyanan kişiler bulantı ve boğaz kuruluğu dışında hiçbir rahatsızlık hissetmezler ve canlıdırlar.

Solunum Yavaşlaması: afyon kişinin beyninde solunumu uyaran merkezleri baskılayarak nefes alıp vermeyi azaltır ve yüzeysel bir hale getirir. Yüksek dozlarda alındığında ise içen kişinin ölümüne dahi neden olabilir. Nefes darlığı çeken hastalarda ise nefes darlığı hissini ortadan kaldırır.

Tansiyon Düşmesi: santral sinir sistemine etki etmesi sonucu tansiyon düşer. Kişideki kalp atışları da yavaşlar.

Kabızlık:Bağırsaklardaki hormon sistemine etki ettiği için kişinin bağırsak hareketleri yavaşlar.

Uyuşturucu Etki:Kişide zihin bulanıklığı %90 oranında gelişir. Belirli bir fikre konsantrasyon ile mantıklı bir şekilde karar verme yeteneği kişide azalır. Çevreye ilgisizlik ile beraber kişide hareketlerde azalma ve isteksizlik gözlemlenir. Cinsel istek ile gücü azalır.
Bulantı Kusma: beyindeki merkezler yolu ile bu etki ortaya çıkar.

Öksürük Kesici Etki: Afyon alkaloitlerinden olan kodein ile öksürük refleksi azalır ve sonunda öksürük kesilir.

Bağımlılık: Uyuşturucu maddeler arasında afyon en kolay ve kuvvetli bağımlılık yapan bir uyuşturucu maddedir. Normal insanlarda ölüme dahi yol açabilecek olan morfin dozu buna alışık kişilerce alındığında rahatça kullanılabilir bir haldedir.